Ulysses is een modernistische roman die geschreven is door
James Joyce. Het is een moderne roman met opmerkelijke paralellen met het
klassieke verhaal van Odysseus, maar dan gesitueerd in het Dublin van 1904. In
zekere zin zou je zelfs kunnen stellen dat de gehele modernistische beweging
samengevat wordt in dit boek, bijvoorbeeld in de elementen van het spelen met
taal en grammatica en hoe de binnenwereld van personages wordt weergegeven. Wat
een roman is werd door dit boek grondig geherdefinieerd. Niet alleen op stilistisch
en meta-niveau is de roman interessant. In Ulysses is namelijk ook een sterk
feministische ondertoon te herkennen die zeer opmerkelijk is.
Focalisatie
Het merendeel van de roman Ulysses kijken we mee met Leopold
Bloom, terwijl hij zijn dagelijkse bezigheden verricht op 16 juni, 1904. James
Joyce maakt in zijn roman op meesterlijke en ongekende wijze gebruik van stream
of consciousness monologen, waardoor we een groot inzicht krijgen in de
belevingswerelden van verscheidene personages, onder wie Leopold Bloom, Molly
Bloom en Gerty MacDowell. Het interessante is dat deze personages van elkaar
verschillen in hun beleving van seksualiteit. Met andere woorden: de seksuele
boodschap in Ulysses is niet eenduidig. Er wordt niet slechts één boodschap afgegeven,
maar meerdere die elkaar ook nog eens tegenspreken.
Tegelijkertijd zou je ook kunnen stellen dat de genoemde
drie personages in Ulysses elkaars seksuele boodschap juist versterken.
Natuurlijk objectiveert Leopold Bloom de vrouwen die hij tegenkomt, maar een
vrouw als Gerty MacDowell lijkt dat eigenlijk ook alleen maar te willen:
“De ogen die op haar waren gevestigd deden haar polsen
tintelen. Heel even keek ze naar hem, haar blik kruisde die van hem en ineens
doorstraalde een licht haar. Zijn gezicht gloeide van hartstocht, een
grafstille hartstocht die haar tot de zijne maakte. Eindelijk waren ze alleen
achtergebleven zonder dat die anderen stonden te gluren en opmerkingen maakten
en ze wist dat hij tot de dood toe getrouw zou zijn, een degelijk man, een van
top tot teen onwrikbaar fatsoenlijk man.”
Ze geniet van de aandacht die haar verschijning bij hem
oproept en dat geeft haar ook macht over Leopold. Hij wil haar en het is aan
haar om hem te geven wat hij wil of niet. Ditzelfde zien we ook terug bij Molly
Bloom.
De Molly-monoloog
Het opmerkelijkste rondom Molly Bloom is misschien wel dat
we haar de gehele roman amper zien en dan ook alleen door de ogen van haar man,
Leopold. Wat weten we nu eigenlijk van haar? Ze gaat binnenkort waarschijnlijk
weer op tournee en haar man verdenkt haar ervan dat ze niet helemaal trouw is.
Verder is zij als figuur geheel in nevelen gehuld. Het laatste deel van de
roman is echter geheel aan haar gewijd.
In het laatste deel van Ulysses leren we Molly Bloom kennen
door middel van een doorlopend stuk stream of consciousness. Het zijn Mollys
gedachten die we volgen en dat maakt dit deel van het boek juist zo
interessant. De gedachten van een vrouw krijgen hier ruim baan, waar daarvoor,
op de passage met Gerty MacDowell na, altijd de mannelijke belevingswereld
centraal heeft gestaan. Het gaat daarnaast niet om ‘zomaar wat gedachten.’
Molly heeft een erg sterke beleving van seksualiteit en daar wordt in Ullyses
uitgebreid baan aan gegeven. Ze denkt na over allerlei seksuele handelingen,
waaronder het plegen van overspel. Een dergelijke openheid is zelfs vandaag de
dag nog opmerkelijk voor een vrouw, in een samenleving waar mannen nog net niet
gelauwerd worden als ze het bed delen met meerdere vrouwen, en vrouwen als slet
bestempeld worden wanneer ze hetzelfde doen.
Vooruitgang
Ulysses kan
op allerlei manieren gelezen worden. Toch zou ik willen stellen dat het laatste
deel van de roman aantoont dat hier wel degelijk sprake is van een
feministische inslag. Het feit dat zo ruim baan wordt gegeven aan de seksuele
beleving van een vrouw is uitzonderlijk, zelfs nu nog. Je zou dan ook kunnen
stellen dat het laatste deel van het verhaal het voorgaande, waarin telkens met
een objectiverende mannelijke blik naar vrouwen is gekeken, van repliek dient.
Niet alleen mannen hebben gedachten over seks en seksualiteit, is de boodschap.
In principe
zouden we ons moeten schamen dat een roman van bijna honderd jaar oud ook
vandaag de dag nog revolutionaire elementen bevat op het gebied van denken en
spreken over vrouwelijke seksualiteit. We gaan vooruit, maar daarmee is
eigenlijk ook alles gezegd.
Geen opmerkingen:
Een reactie plaatsen